სომხეთ – აზერბაიჯანის მოლაპარაკების ერთ – ერთი პუნქტი ითვალისწინებს, მათ ტერიტორიებზე, სატრანსპორტო დერეფნების დებლოკირებას, ტვირთნაკადების გადანაწილების თვალსაზრისით როგორ იმოქმედებს, ეს ნაბიჯი პერსპექტივაში საქართველოს სატრანზიტო პოტენციალზე?
სომხეთ – აზერბაიჯანის მოლაპარაკება, პირველ რიგში ითვალისწინებს იმ სატრანსპორტო კომუნიკაციების გახსნას, რომლებზეც გადაზიდვები საავტომობილო და სარკინიგზო ტრანსპორტით იქნება განხორციელებული და არამც და არა მილსადენი ტრანსპორტით.
იმისათვის, რომ აღნიშნულ შეკითხვას გაეცეს ამომწურავი პასუხი, პირველ რიგში, შესაფასებელია:
ა. სომხეთ – აზერბაიჯანის ტერიტორიაზე აღსადგენი ინფრასტრუქტურის მდგომარეობა, მისი აღდგენის ვადები და დაფინანსების წყაროები, რაც, ამ ეტაპზე, უდაოდ ფინანსურად ტევად ღონისძიებას წარმოადგენს;
ბ. სავარაოდო ტვირთნაკადები – რომლების შესაძლებელია ჰიპოტეტიურად გადამისამართებული იყოს საქართველოს სატრანსპორტო დერეფნიდან, თურქეთ – სომხეთ – აზრებაიჯანის მიმართულებით;
სარკინიგზო ტრანსპორტის თვალსაზრისით, საქართველოს სატრანსპორტო დერეფნის და მისი განშტოების ბაქო – თბილისი – ყარსის ალტერნატივას წარმოადგენს, ყარსი – გიუმრი – ნახიჩევანი – მეგრი – ბაქოს (ყგნმბ) მაგისტრალი, რომელიც პოლიტიკური დაპირისპირების და ინფრასტრუქტურის არ არსებობის გამო სადღეისოდ არ ფუნქციონირებს (იხ. სქემა ).
იმისათვის, რომ კონკრეტული დასკვნა იქნეს გაკეთებული, თუ როგორ იმოქმედებს ჩვენი ქვეყნის სატრანზიტო პოტენციალზე ახალი აზრებაიჯან – სომხეთის სარკინიგზო დერეფნის გახსნა, აუცილებელია გაანალიზირებული იქნეს ორი ქვევარიანტი:
ვარიანტი 1 – ისხნება ყარსი – გიუმრი – ნახიჩევანი – მეგრი – ბაქოს დერეფანი, აზერბაიჯან – ირანის (ასტარა) სარკინიგზო განშტოება;
ვარიანტი 2 – იხსნება ყარსი – გიუმრი – ნახიჩევანი – ბაქოს დერეფანი, სომხეთ – ირანის (ჯულფა) სარკინიგზო განშტოება;
განშტოებების გარეშე ყარსი – გიუმრი – ნახიჩევანი – ბაქოს დერეფნის ამოქმედება, ტვირთნაკადების გადანაწილების თვალსაზრისით, საქართველოს სატრანზიტო პოტენციალზე, მნიშვნელოვან გავლენას ვერ მოახდენს, რადგანაც, საქართველოს ნავსადგურებიდან/სკენ შემოსული/გასული ტვირთნაკადი, რომლის საბოლოო დანიშნულება, აზერბაიჯანის გავლით ცენტრალური აზიის ან რუსეთის რეგიონია ნაკლებად სავარაუდოა, რომ იმოძრაოს გრძელ / მთაგორიან და ფინანსურად „ძვირი“ ყარსი – გიუმრი – ნახიჩევანი – ბაქოს მაგისტრალით.
რამდენად შესაძლებელია, ბაქო – თბილისი – ყარსის სარკინიგზო მაგისტრალის კონკურენტი აღმოჩნდეს ყარსი – ნახიჩევანი – ბაქოს მიმართულება? აქ პასუხი ცალსახაა, თუ არსებულ რეალობას შევაფასებთ ბაქო – თბილისი – ყარსის მაგისტრალზე სადღეისოდ, ძირითადი ტვირთნაკადი ფორმირდება რუსეთიდან და ყაზახეთიდან საქართველოს გავლით თურქეთისკენ და თურქეთის ხმელთაშუა ზღვის ნავსადგურებისკენ, (ძირითადად ხორბალი, ლითონი და ლითონკონსტრუქციები, ქიმიური ტვირთები) შესაბამისად, თუ ტვირთნაკადი ზემოაღნიშნული რეგიონებიდან იქნება მოზიდული, პრიორიტეტი – ბაქო – თბილისი – ყარსის მაგისტრალს მიენიჭება.
იმ ვითარებაში, თუ ტვირთნაკადი ირანის ცენტრალური რეგიონებიდან იქნება ფორმირებული და აზერბაიჯანის სარკინიგზო ქსელით დაუკავშირდება ყაზვინ – რეშტ – ასტარის სარკინიგზო განშტოებას (ვარიანტი 1) და ამ ტვირთნაკადების სავარაუდო მიმართულება იქნება თურქეთი ან თურქეთის ხმელთაშუა ზღვის ნავსადგურები, ასეთ ვითარებაში საქართველო დაკარგავს ირანის ტვირთნაკადს, რომლისთვისაც მოხერხებული იქნება აზერბაიჯან – სომხეთი – თურქეთის სამკუთხედით მოძრაობა.
მნიშვნელოვნად დაზარალდება, საქართველოს სატრანზიტო პოტენციალი, თუ სომხეთსა და ირანს შორის სრულფასოვნად ამოქმედდება ჯულფის სარკინიგზო განშტოება (ვარიანტი 2), ასეთ ვითარებაში, თუნდაც, ირანის სამხრეთ ნავსადგურ ბენდერ – აბაასში ჩინეთიდან შემოსული კონტეინერი, საქართველოს ნავსადგურების გვერდის ავლით, ახალი მაგისტრალის გავლით აღმოჩნდება, როგორც სომხეთში ასევე თურქეთის ხმელთაშუა ნავსადგურებში, რითაც სომხეთი ფაქტიურად შეიძენს ს ა ტ რ ა ნ ზ ი ტ ო ქვეყნის სტატუსს, რომელიც სადღეისოდ არ გააჩნია.
განსაკუთრებით, აღსანიშნავია, საქართველოს ნავსადგურებიდან საკონტეინერო ნაკადის დაკარგვის შესაძლებლობა, კერძოდ ჩინეთიდან, საზღვაო მარშრუტით, ამიერკავკასიაში მიმავალი კონტეინერისათვის, ეკონომიკურად მიმზიდველია საქართველოს ნავსადგურების ნაცვლად ირანის სამხრეთით განლაგებული ბენდერ აბასის ნავსადგურის გამოყენება და შემდგომ რკინიგზით, ჯულფის გასასვლელით სომხეთში და ახერბაიჯანში გადანაწილება, რაც უარყოფითად იმოქმედებს საქართველოს ნავსადგურებში საკონტეინერო ტვირთების ზრდის დინამიკაზე.
სომხეთის მნიშვნელოვანი საექსპორტო პროდუქცია – სპილენძი მოლობდენი, პერლიტი და სხვა, რომლის წარმოება და მოხმარება მნიშვნელოვნად იზრდება – სადღეისოდ, საქართველოს გავლით, გადაიზიდება ჩინეთში და ევროპაში, ამ თვალსაზრისით, ჩინეთი სომხეთის პროდუქციას მიიღებს არა საქართველოს ნავსადგურებით, არამედ, როგორც სომხეთიდან ირანის სამხრეთით განთავსებული ნავსადგურების, ასევე თურქეთის ხმელთაშუა ნავსადგურების გავლით, რაც საქართველოს სატრანზიტო შესაძლებლობებს მნიშვნელოვნად დააქვეითებს, ამასთან, ქვეყნის სატრანზიტო პოტენციალს დააკარგვინებს ძვირადღირებული ტვირთის გადაზიდვებს.
დასკვნის სახით – საომხეთ აზერბაიჯანის მოლაპარაკების შედეგად სატრანსპორტო კონუნიკაციების გახსნა მნიშვნელოვნად შეასუსტებს საქართველოს სატრანზიტო პოტენციალს.
