რუსუდან შანთაძე
რეგიონში მიმდინარე გეოპოლიტიკური რყევების პირობებში, რაც განპირობებულია წითელ ზღვაში, იემენის ხუსიტი ამბოხებულების, სავაჭრო ფლოტზე მუდმივი თავდასხმებით, გემთფლობელებს უბიძგებს ეძებონ ახალი გადაზიდვის მარშრუტები. როგორ იმოქმედა, აღნიშნულმა პროცესმა, დამატებითი ტვირთების მოზიდვის თვალსაზრისით შუა დერეფანზე, ამ საკითხზე ანალიზს წარმოგვიდგენს – რუსუდან შანთაძე – გ. რობაქიძის უნივერსიტეტის ჟურნალისტიკისა და მასობრივი კომუნიკაციების ფაკულტეტის სტუდენტი.
მსოფლიოში მიმდინარე არასტაბილური გეოპოლიტიკური მდგომარეობა მნიშვნელოვან ზემოქმედებას ახდენს გლობალურ სავაჭრო ბაზარზე, რომელიც ირიბად საქართველოზე გამავალ შუა დერეფანზეც აისახა. 2023 წლის ბოლოს წითელი ზღვის კრიზისმა, სერიოზული შეფერხება გამოიწვია საზღვაო გადაზიდვების მარშრუტებზე.
ჰუსიტების შეიარაღებულმა დაჯგუფებამ იემენის მთავრობის წინააღმდეგ სამოქალაქო ომი გააჩაღა. შედეგად, რადიკალურმა მოძრაობამ შეძლო ქვეყნის დედაქალაქი სანა და წითელ ზღვაზე გასასვლელი დაეკავებინა.
წითელ ზღვის რეგიონში, ხუსიტებმა იერიში მიიტანეს სავაჭრო გემებზე, რამაც არათუ შეაფერხა არამედ უბიძგა გემთფლობელებს შეეცვალად საერთაშორისო გადაზიდვების მარშრუტები.
თუ წითელი ზღვის გავლით, შანხაიდან – როტერდამამდე მარშრუტის სიგრძე18 250 კმ შეადგენდა, აფრიკის შემოვლით, კეთილი იმედის კონცხით, კი 25 000 კმ ია, პრაქტიკულად 6 750 კმ დაგრძელდა მარშრუტის სიგრზე და 8 – 10 დღით გადაზიდვის ხანგრძლიობა.
ამ პროცესმა ავტომატიურად გამოიწვია, სანაოსნო კომპანიების ხარჯების – მათ შორის, საწვავის ღირებულების, ეკიპაჟის ხელფასის, სადაზღვევო პრემიის – 10 ჯერადი გაზრდა. მხოლოდ სადაზღვევო პრემიამ გემის მთლიანი ღირებულების 0.7 – 1.0 % შეადგინა, როდესაც 2023 წლის დეკემბრამდე მხოლოდ 0.1 % იყო.
2023 წლის მონაცემებით, წითელი ზღვის გავლით ტვირთების ყოველდღიური გადაზიდვები 500 000 TEU დან 200 000 TEU – მდე შემცირდა, საერთო ჯამში, რეგიონში გადაზიდვების 60% იანი კლება დაფიქსირდა.
არსებული კონფლიქტის გამო საკონტეინერო გადაზიდვების იმპორტი ჩინეთიდან ევროპაში მკვეთრად გაძვირდა 2024 წლის მაისიდან ტარიფები დრამატულად გაიზარდა ერთ TEU ზე 3 200 დოლარიდან და პიკს აგვისტოში მიაღწია – TEU ზე 8 500 დოლარი. მოგვიანებით, ტარიფები შემცირდა და სადღეისოდ ერთ TEU ზე 4 500 – 5 000 დოლარის ფარგლებში მერყეობს. (იხ. დიაგრამა).
მიუხედავათ ტარიფების კლებისა, მსხვილი ტვირთმფლობელები და გემთმფლობელები, თავს იკავებენ პირვანდელ აპრობირებულ მარშრუტზე დაბრუნებას, უფრო მეტიც, ტვირთების მნიშვნელოვანმა ნაწილმა ალტერნატიულ მარშრუტებზე, მათ შორის შუა დერეფანზე გადაინაცვლა. შედეგად, 2024 წელს შუა დერეფნით გადაზიდული ტვირთის მოცულობამ 4.6 მლნ ტონას მიაღწია, რაც წინა წელთან შედარებით 68 % – იანი ზრდაა.
მნიშვნელოვანი ზრდა დაფიქსირდა შუა დერეფნით სახმელეთო საკონტეინერო გადაზიდვებში – 2024 წელს ჩინეთიდან შუა დერეფნის გავლით 358 ბლოკმატარებელმა გაიარა რაც 35 ჯერ აღემატება 2023 წელს გატარებული ბლოკმატარებლების რაოდენობას. ამავე დროს წითელი ზღვით ტვირთების ბლოკირებამ, ჩრდილოეთით, რუსეთზე გამავალი დერეფანიც გააქიურა სადაც 20 000 საკონტეინერო მატარებლის გადაზიდვა დაფიქსირდა.
უფრო მეტიც, შუა დერეფნით, საკონტეინერო ნაკადის გადმორთვამ, დადებითი ეფექტი იქონია, დერეფნის გასწვრივ, საკონტეინერო სატერმინალო ქსელის და კასპიის ფლოტის განვითარებაში. ყაზახეთი დამატებით გეგმავს, კასპიის ზღვაზე სამი საკონტეინერო გემის დამატებას და აქტაუს ნავსადგურში 19 ჰექტარზე მულტიმოდალური ახალი ტერმინალის მშენებლობას.
დიაგრამაზე სქემატურად წარმოდგენილია 2023 – 2024 წლებში, შუა დერეფნით კონტეინერის ზრდის დინამიკის მაჩვენებელი, რომელიც თითქმის სამჯერ აღემატება წინა წლის მაჩვენებელს.
მიუხედავთ იმისა, რომ წითელ ზღვაში დაპირისპირებამ გაზარდა შუა დერეფნით გადაზიდვების მოთხოვნები, გაზრდილი ტარიფები, რიგი გემთმფლობელებისთვის მომგებიანი აღმოჩნდა, რადგან, პირველ რიგში, გაიზარდა მოთხოვნა გემებზე და მათ ტვირთამწეობის გამოყენებაზე, გაძვირდა ტვირთის გადაზიდვა, რაც საზღვაო ტრანსპორტირების ბიზნესის შემოსავლებზე დადებითად აისახა, გარდა ამისა, გემთმფლობელებმა შეძლეს უფრო მეტი მოგების მიღება ბაზარზე არსებული დეფიციტის გამო.
გლობალურ ვაჭრობაში დაფიქსირებული ეს ტენდენცია გვაფიქრებინებს, რომ მოგებაზე ორიენტირებული გემთმფლობელი კომპანიები მყისიერად არ დაუბრუნდებიან აპრობირებულ მარშრუტს და შუა დერეფანი არ დაკარგავს მიმზიდველობას.
დასკვნის სახით გვინდა ავღნიშნოთ, გადაზიდვების პროცესს გააჩნია ინერციულობა, კერძოდ 2025 წლის დასაწყისში, ღაზის სექტორში ისრაელსა და ჰამასს შორის ცეცხლის შეწყვეტის შეთანხმების ამოქმედების მიუხედავათ, გემთმფლობელები დააკვირდებიან პროცესების განვითარებას და მხოლოდ დროის გარკვეული პერიოდის გავლის შემდგომ, მიიღებენ გადაწყვეტილებას წითელ ზღვაში საკუთარი გემების დაბრუნების მიზანშეწონილობის შესახებ.
ამ პროცესს შუა დერეფანზე, რა თქმა უნდა, გარკვეული ნეგატიური გავლენა ექნება, რადგან შესაძლებელია, აღნიშნულმა დერეფანმა, რაღაც ეტაპზე მიმზიდველობა დაკარგოს, მაგრამ შუა დერეფანის გასწვრივ ლოგისტიკურ – ინფრასტრუქტურული მიმდინარე პროექტების განხორციელების სწრაფი ტემპები, მყარად გვაფიქრებინებს, რომ მოხდება ტვირთნაკადების გარკვეული მოცულობის შუა დერეფნით შენარჩუნება.
